Διαβάζω Μαυρος Πυργος - Stephen King από τα Fantasy Archives της Fantasy Gate!
Μια κριτική ματιά στον Μαύρο Πύργο του Stephen King
Το Dark Tower (ή Μαύρος Πύργος, όπως έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Bell) είναι από τα λίγα έργα αμιγούς φανταστικής λογοτεχνία που έχει γράψει ο King. Ασφαλώς, και όπως ήταν αναμενόμενο, περιέχει και πολλά στοιχεία από τη λογοτεχνία τρόμου, αλλά αυτά ποτέ δεν παραγκωνίζουν τον καθαρά φανταστικό χαρακτήρα της ιστορίας.
Πρόκειται για έναν συνδυασμό Φαρ Ουέστ και Άρχοντα των Δαχτυλιών. Ο κεντρικός ήρωας, που ονομάζεται Ρόλαντ, ανήκει σε μια πεθαμένη πλέον βασιλική γενιά, και είναι πιστολέρο όπως αυτούς της Άγριας Δύσης. Θυμίζει, συγχρόνως, Άραγκον και Τζον Γουέιν. Είναι ένας μοναχικός περιπλανητής μέσα σ'έναν κατεστραμμένο κόσμο: έναν κόσμο που, όσο ο χρόνος περνά, βυθίζεται ολοένα και περισσότερο στην άβυσσο. Και ο Ρόλαντ αναζητά τον Μαύρο Πύργο --ο οποίος φημολογείται πως βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου, στο κέντρο κάθε πραγματικότητας-- για να τον θεραπεύσει.
Αυτή είναι η κεντρική ιδέα, σε γενικές γραμμές. Και φαίνεται να κινείται σ'ένα αρκετά πρωτότυπο πλαίσιο, αποφεύγοντας τα στερεότυπα του είδους. Δεν συναντάμε ξωτικά, μάγους, δράκους, και νάνους στον Μαύρο Πύργο. Η σειρά αποτελείται από εφτά βιβλία, τα οποία ο King έγραψε σε διάφορες περιόδους της ζωής του, από πολύ μικρός μέχρι πολύ μεγάλος.
Το πρώτο βιβλίο, The Gunslinger, ήταν αρκετό για να μου κινήσει την περιέργεια, και μόνο με την ασυνήθιστη θεματολογία του. Διαβάζοντάς το, φαίνεται πως ο King το έγραψε σε σχετικά μικρή ηλικία, αλλά εξακολουθεί να είναι ένα άκρως ψυχαγωγικό ανάγνωσμα, που σε φέρνει κοντά στον πρωταγωνιστή του. Στο The Gunslinger, δε μαθαίνουμε πολλά για τον Ρόλαντ· βλέπουμε μόνο ορισμένες αναμνήσεις από το παρελθόν του: αρκετές σκηνές για να μας τραβήξουν το ενδιαφέρον και να μας εξάψουν την περιέργεια. Ακριβώς ό,τι μου αρέσει σε μια ιστορία. Το τέλος του βιβλίου είναι επίσης αινιγματικό, πράγμα, τολμώ να πω, καλό όταν ξέρεις ότι ακολουθούν άλλα έξι βιβλία.
Στο δεύτερο βιβλίο, The Drawing of the Three, ο Ρόλαντ ψάχνει να βρει τους ανθρώπους που θα τον συντροφεύσουν στην αποστολή του, και τους βρίσκει μέσα από μαγικές πόρτες, που οδηγούν σε διάφορες χρονικές περιόδους του δικού μας κόσμου. Έτσι, ο Ρόλαντ καταλήγει να φέρει στο πλευρό του ένα πρεζόνι, μια μαύρη γυναίκα χωρίς πόδια και με διπλή προσωπικότητα, και ένα νεκρό αγόρι. Η ιστορία εξακολουθεί να κρατά το ενδιαφέρον και να δημιουργεί πολλά ερωτηματικά. Η γραφή του King εδώ είναι καλύτερη, πιο ώριμη, και ικανοποιητική στην ανάγνωση. Οι διάλογοι, επίσης, δεν υστερούν στο ελάχιστο.
Και πηγαίνουμε στο τρίτο βιβλίο, The Waste Lands, για να δούμε την αρχή, ουσιαστικά, της αναζήτησης για τον Μαύρο Πύργο. Το βιβλίο αυτό μοιάζει να είναι μεταβατικό, δηλαδή να αποτελεί γέφυρα από ένα σημείο της ιστορίας σε ένα άλλο, καθώς ο Ρόλαντ και οι σύντροφοί του διασχίζουν αφιλόξενες περιοχές, για να φτάσουν, τελικά, σε μια κατεστραμμένη πόλη που μοιάζει με τη Νέα Υόρκη (αλλά δεν είναι) και να μπουν σ'ένα στοιχειωμένο τρένο που μιλάει. Εκεί το βιβλίο τελειώνει, όταν ο Ρόλαντ δέχεται να αντιμετωπίσει το τρένο σε έναν διαγωνισμό γρίφων, προκειμένου αυτό να μη σκοτώσει εκείνον και τους συντρόφους του. Ένα αληθινά απότομο και ξεκρέμαστο τέλος --ίσως ένα από τα πιο ξεκρέμαστα τέλη που έχω διαβάσει--, αλλά, για κάποιο λόγο, δε με ενόχλησε καθόλου· πιθανώς επειδή ήξερα ότι έχω κοντά μου και τα υπόλοιπα βιβλία του Μαύρου Πύργου, έτοιμα να τα διαβάσω.
Ωστόσο, ορισμένα σημεία στο The Waste Lands μού φάνηκαν κουραστικά. Υπήρχαν στιγμές που σκέφτηκα ότι, πραγματικά, τίποτα δεν γίνεται και πλοκή δεν υπάρχει· αλλά, συνολικά, δεν με απογοήτευσε. Εξάλλου, όπως είπα, το βιβλίο έδειχνε να είναι μεταβατικό, μια γέφυρα που θα μας οδηγήσει παραπέρα στην ιστορία, εκεί όπου η πλοκή, αναμφίβολα, θα πυκνώσει και ορισμένα από τα μυστήρια που έχουν, ώς τώρα, παρουσιαστεί θα αρχίσουν να λύνονται.
Και στο τέταρτο βιβλίο, Wizard and Glass, πράγματι η πλοκή πυκνώνει. Το περιστατικό με το τρένο και τους γρίφους δεν αργεί να τελειώσει, και το μεγαλύτερο μέρος του μυθιστορήματος καταλαμβάνει μια αναδρομή γεγονότων από τον ίδιο τον Ρόλαντ. Δεν είναι, όμως, γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο· απλά, μεταφερόμαστε σε μια παλιότερη, πιο πολιτισμένη εποχή του κόσμου του Ρόλαντ, καθώς εκείνος διηγείται την ιστορία του στους συντρόφους του. Και εδώ παρουσιάζονται κι άλλοι χαρακτήρες, καθώς και η παλιά, χαμένη αγάπη του Ρόλαντ, η Σούζαν Ντελγκάντο. Η ιστορία είναι πλούσια σε πλοκή, και αρκετά ερωτήματα απαντιούνται· ο κόσμος που έχει πλάσει ο King για τον Μαύρο Πύργο μοιάζει πιο πλήρης από ποτέ. Σε κάνει να σκέφτεσαι ότι, τελικά, δεν ήταν όλα μια φάρσα· υπάρχει γερό υπόβαθρο πίσω από τα πάντα. Άλλο ένα ικανοποιητικό μυθιστόρημα, λοιπόν, στη σειρά του Μαύρου Πύργου.
Τα εξώφυλλα των βιβλίων του Μάυρου ΠύργουΩστόσο, τελειώνοντας το Wizard and Glass, συνειδητοποίησα πως ακόμα δεν είχαμε δει τι γίνεται παρακάτω στην ιστορία μας. Διότι ολόκληρο το βιβλίο ήταν, ουσιαστικά, μια αναδρομή στο παρελθόν. Αλλά αυτό δε με απογοήτευσε στο ελάχιστο, καθώς πολλές ιστορίες, μέσα από το παρελθόν των χαρακτήρων τους, κάνουν το μέλλον τους πιο ενδιαφέρον και ολοκληρωμένο.
Έτσι, πιστεύοντας --όχι ελπίζοντας-- για κάτι ακόμα καλύτερο, πήγα στο Wolves of the Calla, το οποίο είναι το πρώτο από τα τρία τελευταία βιβλία του Μαύρου Πύργου (που ο King τα έγραψε, μεγάλος πλέον, από το 2003 έως το 2004). Και, δυστυχώς, ανακάλυψα ότι δεν ήταν καθόλου εκείνο που περίμενα. Κι αυτό δεν το λέω επειδή είμαι από τους ανθρώπους που περιμένουν κάτι πολύ συγκεκριμένο από μια ιστορία κι αν δεν βρουν ακριβώς εκείνο που θέλουν αρχίζουν να διαμαρτύρονται. Δεν περίμενα τίποτα το συγκεκριμένο από το Wolves of the Calla (ούτε από κανένα άλλο βιβλίο), αλλά αυτό που είχε να δώσει ήταν, συγκριτικά με τα προηγούμενα βιβλία, μάλλον απογοητευτικό. Το μυθιστόρημα κινιόταν με ρυθμό σαλιγκαριού, και η πλοκή του δεν παρατήρησα να πετά τις σπίθες που πετούσε η πλοκή του Wizard and Glass· ούτε κατά διάνοια. Το Wolves of the Calla είναι μια ατελείωτη αναμονή για τη συμπλοκή που διαδραματίζεται στο τέλος του, καθώς και για μια αποκάλυψη. Κι όταν το τελείωσα, κάθισα και σκέφτηκα, Αυτή η συμπλοκή και αυτή η αποκάλυψη, άξιζαν την αναμονή; Άξιζαν την καθυστέρηση που, δήθεν, θα μας κρατούσε το ενδιαφέρον; Και η απάντηση ήταν, Όχι.
Δύο βιβλία μένανε, όμως, για την ολοκλήρωση του Μαύρου Πύργου, κι αφού είχα φάει το γάιδαρο, δεν ήταν σωστό, τώρα, να μείνω στην ουρά. Επιπλέον, όλοι δικαιούνται να γράψουν ένα βαρετό βιβλίο, ακόμα κι ο King· τα επόμενα ίσως να ήταν καλύτερα.
Και το Song of Susannah ήταν. Η ατελείωτη αναμονή του Wolves of the Calla δεν υπήρχε εδώ· συνεχώς, είχα την ευχάριστη αίσθηση ότι κάτι γίνεται, ότι η ιστορία προχωρά. Κι εκτός αυτού, είχαν αρχίσει να δίνονται και κάποιες πολύ ωραίες απαντήσεις στα ερωτήματα και στα αινίγματα της σειράς. Ωστόσο, η πλοκή και πάλι υστερούσε· δεν έφτανε αυτήν του Wizard and Glass, και εξακολουθούσε να περιστρέφεται γύρω από τον Ρόλαντ και τους συντρόφους του καθώς προχωρούν προς το τέλος. Ήταν από εκείνες τις πλοκές που μοιάζουν με μια ευθεία γραμμή: στην αρχή της γραμμής γράφει αρχη, και στο τέλος της γραμμής γράφει τελος, και βλέπεις τα ανθρωπάκια να φεύγουν από την αρχη και, με ταχύτερα ή όχι και τόσο ταχεία βήματα, να προελαύνουν προς το τελος, χωρίς πολλές-πολλές παρεκκλίσεις από τον κεντρικό άξονα, χωρίς τα πράγματα να διακλαδίζονται, κινδυνεύοντας να μας μπερδέψουν (ή να μας βάλουν να χρησιμοποιήσουμε λιγάκι το μυαλό μας --διαλέγετε και παίρνετε).
Η γραφή του King, όμως, εξακολουθούσε να είναι καλή, και οι διάλογοι άψογοι. Και, για να είμαι ειλικρινής, αν δεν ήταν έτσι, δεν είμαι σίγουρος ότι η ιστορία από μόνη της θα ήταν ικανή να μου κρατήσει το ενδιαφέρον για να φτάσω στο τέλος.
Στο έβδομο βιβλίο, The Dark Tower, τα πράγματα χειροτέρεψαν. Δεν έγιναν τόσο άσχημα όσο στο Wolves of the Calla, αλλά πλησίασαν. Η πλοκή του έργου συνέχισε να είναι μια ευθεία γραμμή, που μας οδηγεί από τη μια σύγκρουση στην άλλη, αλλά, πέραν από το πιστολίδι, ελάχιστα άλλα πραγματικά ενδιαφέροντα πράγματα συμβαίνουν. Και πολλές από τις λύσεις της ιστορίας δίνονται με τρόπο βιαστικό και --ας μου επιτραπεί ο ξενόφερτος όρος-- anti-climatic. Ένας από τους βασικούς κακούς --ο βασικότερος, ίσως--, ο Φλαγκ, πεθαίνει πριν από τη μέση του βιβλίου, με τρόπο που είναι σαν ο συγγραφέας να αποφάσισε να τον... παραμερίσει. Παράλογο, αν σκεφτεί κανείς ότι αυτός ο τύπος ήταν αρκετά πολυμήχανος για να έχει μείνει ζωντανός σε όλα τα έξι προηγούμενα βιβλία και να έχει καταφέρει όσα είχε καταφέρει. Και εδώ δεν τον σκοτώνει ούτε καν ο Ρόλαντ ή κάποιος από τους συντρόφους του...
Στη συνέχεια, άλλος ένας από τους κακούς της ιστορίας βρίσκει παρόμοιο τέλος. Αυτή τη φορά --ευτυχώς-- τον σκοτώνει ο Ρόλαντ, αλλά με τρόπο που, και πάλι, είναι anti-climatic και απαξιωτικός.
Και καταφέρνω να τα ξεπεράσω όλα αυτά και να φτάσω στο τέλος, όπου ο Ρόλαντ βρίσκει τον Μαύρο Πύργο. Εδώ, η σύγκρουσή του με τον άρχοντα του Πύργου, τουλάχιστον, δεν είναι anti-climatic· δημιουργείται η πρέπουσα ένταση και αγωνία, και φανερώνεται έντονα ο συνδυασμός Φαρ Ουέστ με Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Όταν, όμως, ο Ρόλαντ μπαίνει στον Μαύρο Πύργο, μένεις άναυδος, με μοναδική σκέψη στο μυαλό σου: Αυτό ήταν; Όλη η σειρά, όλα τα βιβλία, ήταν γι'αυτό; Μετά από τόσα που είχα διαβάσει γι'αυτό τον Μαύρο Πύργο, περίμενα κάτι καλύτερο. Κάτι πολύ καλύτερο από μια φτηνή αλληγορία. Όπως επίσης περίμενα κι αρκετές εξηγήσεις ακόμα για διάφορα αινίγματα και ερωτηματικά που είχαν παρουσιαστεί στη σειρά. Αλλά θα μπορούσα να συμβιβαστώ και χωρίς αυτές τις εξηγήσεις... αρκεί να μπορούσα να πω, από καρδιάς, ότι το τέλος ήταν καλό.
Δυστυχώς, δεν ήταν. Η αξία του Μαύρου Πύργου --για τον οποίο διαβάζαμε από το πρώτο κιόλας βιβλίο-- δεν φάνηκε, και το τέλος του Ρόλαντ ήταν το τέλος ενός στερεοτυπικού αιώνιου πρόμαχου, όπως είναι ο αιώνιος πρόμαχος του Moorcock ή οι ήρωες του Eddison στο Worm Ouroboros: χαρακτήρες που είναι καταδικασμένοι να ζουν ξανά και ξανά, παγιδευμένοι σ'έναν κυκλικό χρόνο, πολεμώντας και ποτέ μη σταματώντας να πολεμάνε, ξεχνώντας πολλές φορές τις «προηγούμενες» ζωές τους. Σε άλλες ιστορίες, τουλάχιστον, υπάρχει και μια καλή εξήγηση γιατί βαραίνει αυτή η κατάρα τον ήρωα· στον Μαύρο Πύργο δε φαίνεται να υπάρχει.
Ίσως, όμως, να είμαι πολύ σκληρός με τον Stephen King. Δεν μπορώ να πω ότι σε γενικές γραμμές ο Μαύρος Πύργος δεν με ψυχαγώγησε· δεν μπορώ να πω ότι το γράψιμο ήταν κακό, ή ότι οι χαρακτήρες δεν ήταν καλοδουλεμένοι. Ωστόσο, όταν κανείς γράφει μια τέτοια μεγάλη ιστορία, οφείλει να της δώσει και το τέλος που της αναλογεί. Πρέπει, όταν έχεις διαβάσει την τελευταία σελίδα, να κλείνεις το βιβλίο νιώθοντας ότι έχεις φτάσει σε κάθαρση. Όχι μια κάθαρση επιτηδευμένη από τον συγγραφέα, αλλά μια κάθαρση που βγαίνει ως αποτέλεσμα των πράξεων των χαρακτήρων. Παρά το διόλου ευκαταφρόνητο μέγεθος του Μαύρου Πύργου (εφτά βιβλία, που τα περισσότερα ξεπερνούν τις 600 σελίδες), ο King μού έδωσε την εντύπωση ότι βιάστηκε να τελειώσει την ιστορία, σπρώχνοντάς τη για να φτάσει στο τέλος, ενώ συγχρόνως τη γέμιζε με σελίδες επί σελίδων άχρηστες σκηνές. Εάν είχε μοιράσει το χώρο της ιστορίας διαφορετικά, εάν είχε σκαλίσει περισσότερο την πλοκή του και δέσει καλύτερα τα γεγονότα, ειδικά από το πέμπτο βιβλίο και έπειτα, τότε ίσως να μας είχε δώσει ένα τέλος πραγματικά αξιόλογο. Τόσο αξιόλογο όσο και η αρχή του Μαύρου Πύργου.
* σημείωση: το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στον προσωπικό χώρο του συγγραφέα.
________________________________
- τα έχεις διαβάσει;
