Διαβάζω Το ελαττωμα από τα Fantasy Archives της Fantasy Gate!
από Κυριάκο Χαλκόπουλο
Το Ελάττωμα
Το έργο έχει ολοκληρωθεί. Το πορτραίτο είναι τέλειο, για πρώτη φορά ένας πίνακάς μου αποδίδει τόσο πιστά την πραγματικότητα. Τώρα δεν με νοιάζει τι θα συμβεί, αν και λυπάμαι μονάχα που δεν θα κατανοήσουν τη σημασία που είχε για εμένα αυτή η εξέλιξη.
Από τότε που εκδιώχτηκα από τη σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου, λόγω του ελαττώματος που παρουσίαζαν μόνιμα οι πίνακες μου, από τότε που ζω, σαν ερημίτης, στην κορυφή ενός εκ των κτιρίων με τα φθηνά δωμάτια στην πλατεία Ναυαρίνου, οραματίζομαι την επιστροφή μου στις σπουδές, την επιστροφή στον σωστό δρόμο, διότι το ξέρω πως για εμένα η μόνη προοπτική στη ζωή είναι να παράγω ζωγραφική.
Από τεχνικής πλευράς ακόμα και αυτοί οι καταραμένοι καθηγητές στο πανεπιστήμιο παραδέχονταν την ανωτερότητά μου. Ήταν μόνο το ελάττωμα, το κακό ελάττωμα που σκίαζε τη σταδιοδρομία μου. Δίχως αυτό θα είχα αποφοιτήσει με έπαινο. Με αυτό με πέταξαν έξω.
Έξω! Αληθινά δεν σκέφτηκαν τι σήμαινε αυτό για εμένα. Και μου κόστισε όντως πολύ. Για έναν ολόκληρο χρόνο έζησα σαν σκιά εδώ, αποτελώντας ένα δυσβάσταχτο σχεδόν οικονομικό πλήγμα για τη μητέρα μου και το πενιχρό της εισόδημα. Όμως δεν μπορούσα να ζήσω μαζί της, εκτός φυσικά αν εγκατέλειπα τη ζωγραφική. Ή εκτός, βέβαια, αν με εγκατέλειπε το ελάττωμα. Αλλά τίποτε από τα δύο δεν γινόταν: το πρώτο θα με σκότωνε, το δεύτερο δεν ήταν υπό τον έλεγχό μου.
Έτσι γέμισα σιγά σιγά με πίνακες το μικρό δωμάτιό μου ψηλά πάνω από την πολύβουη πλατεία, αν και όλοι τους είχαν την ίδια ατέλεια.
Προσπάθησα να ζωγραφίσω ένα σωρό διαφορετικά θέματα. Σχεδίασα βάζα με λουλούδια, σχεδίασα το κρεβάτι μου και τον λευκό τοίχο πίσω του, σχεδίασα την αυτοπροσωπογραφία μου (το τόλμησα και αυτό, και μάλλον με έβλαψε), μόνο τη μητέρα δεν θέλησα να σχεδιάσω, και ούτε θα το κάνω. Άλλωστε τώρα δεν έχει σημασία, διότι η ατέλεια έφυγε, το ξέρω αυτό, το νιώθω.
Ήταν μία αλλόκοτη ατέλεια. Άρχιζε πάντα ως ένα μικρό στίγμα, σχεδόν αγνώριστο ως προς τις διαφορές του από μία ανώδυνη στραβοπινελιά. Όμως σύντομα, πάντα πολύ σύντομα, αποδεικνυόταν πως δεν ήταν κάτι τέτοιο, αλλά η αρχή για μία μεταβολή στον πίνακα, μία μεταβολή που θα διέστρεφε την κάθε εικόνα, το κάθε χρώμα, το κάθε νόημα!
Έτσι στα πέταλα ενός άνθους αχνά σχηματιζόταν κάποιο εξόγκωμα. Φυσικά αμέσως τραβούσε την προσοχή μου. Γνώριζα τι θα επακολουθούσε, όμως πάντοτε πίστευα ότι αυτή τη φορά τουλάχιστον θα μπορούσα να το αποτρέψω. Εις μάτην όμως. Σύντομα το εξόγκωμα έπαιρνε πιο προσδιορισμένη μορφή. Οι πινελιές με τις οποίες επιδίωξα να το αφανίσω, αντίθετα- σαν το χέρι μου να μην με υπάκουε- το προσδιόριζαν όλο και περισσότερο, ώσπου, σε λίγο, είχα μπροστά μου όχι ένα άσπιλο λευκό πέταλο λουλουδιού, μα ένα ακρωτηριασμένο αυτί, ή κάποιο κομμένο ή λιωμένο στην άκρη του δάχτυλο.
Περίεργο ελάττωμα, αλήθεια, να μην μπορώ να ελέγξω το χέρι μου, να ακολουθεί μία δική του πορεία, να είμαι καθηλωμένος να κοιτάζω αυτό που δημιουργούσε, σαν από δική του ζωή, θλιμμένος, ανίκανος να το αποτρέψω.
Φυσικά όλους αυτούς τους πίνακες μετά τους κατέστρεφα. Ήταν άχρηστοι. Κανείς δεν θα δεχόταν να τους αγοράσει, και εξάλλου δεν είχα χώρο να τους κρύβω από τη μητέρα, οπότε τους έκαιγα.
Τώρα όμως έχω θεραπευτεί από αυτό! Το δείχνουν όλα πως έγινε. Κυρίως, ίσως -με την εξαίρεση ενός άλλου στοιχείου- το δείχνει το γεγονός ότι κατάφερα, νομίζω, ακόμα και να θυμηθώ πως άρχισαν όλα αυτά. Έτσι πιστεύω ότι δεν κατασκεύασα εγώ απλώς μία αληθοφανή εξήγηση, αλλά πως βρέθηκα μπροστά σε κάποια εντυπωσιακή περίπτωση ανάκλησης της αρχαίας μνήμης στο παρόν, μίας υπερμνησίας στιγμιαίας. Θυμήθηκα πως άλλοτε, όταν ήμουν στο δημοτικό και έκανα τα πρώτα μου βήματα στη ζωγραφική που γρήγορα έγινε η αγαπημένη μου ασχολία, είχα σκεφτεί, με την παιδική εφευρετικότητα, πως θα έπρεπε να υπήρχε κάποιος τρόπος να κάνω πιο εύκολο το σχεδίασμα, το καθαυτό σχεδίασμα, ώστε να μπορώ παράλληλα να σκέφτομαι την εξέλιξη του έργου δίχως να παιδεύομαι με το πρακτικό κομμάτι αυτής της τέχνης. Τούτη η αναζήτηση πρέπει να με οδήγησε στην ανάπτυξη μίας παράξενης, βαθιάς ιδιότητας να ζωγραφίζω κατά κάποιον τρόπο αυτόματα. Βέβαια διατηρούσα και τη κανονική δυνατότητα να σχεδιάζω συνειδητά, όμως πειραματιζόμουν και με αυτή τη νέα μέθοδο, τη δική μου μέθοδο. Και έτσι άρχισαν όλα. Ως παιδί δεν ήμουν σε θέση να κάνω κάτι άλλο παρά μόνο να θριαμβολογώ για την ευφυΐα μου που μου επέτρεψε να προβώ σε μία τέτοια ανακάλυψη μιας νέας τεχνικής στη ζωγραφική. Ως δεκαεννιάχρονος τώρα νέος καταλαβαίνω όμως πολύ καλά πόσο εφιαλτικές ήταν οι επιπτώσεις από εκείνη την νεοεισαχθείσα τότε ευρεσιτεχνία.
Όμως τώρα, όπως ήδη σημείωσα, τελείωσαν αυτά. Τώρα είμαι ελεύθερος. Και αυτό έγινε κατά τρόπο παράδοξο. Και έγινε με την ολοκλήρωση ενός πίνακα, με τη μορφή στο κάδρο να αντιστοιχεί ολότελα στο απεικονιζόμενο μοντέλο.
Ήταν ένας γέρος που έμενε σε ένα άλλο σπίτι στο μεγάλο κτίσμα. Μία ύπαρξη που την είχα προσπεράσει πάμπολλες φορές ως τότε, χαιρετώντας τυπικά, και αποδεχόμενος τον απαντητικό χαιρετισμό της. Κάποτε με είχε δει, πριν λίγο καιρό, να μεταφέρω καμβάδες, και τότε με είχε ρωτήσει αν ήμουν ζωγράφος. Λαμβάνοντας τη θετική απόκριση χαμογέλασε, και τότε ακόμα υποστήριξε, σχεδόν μισο-αστεία, πως θα ήθελε κάποτε να ποζάρει για το πορτραίτο του.
Αυτή την παλιά ρήση τη θυμήθηκα το αποψινό απόγευμα, και πήγα να του χτυπήσω την πόρτα, με την ερώτηση αν θα του ήταν βολικό να εκπληρωθεί εκείνη του η επιθυμία το αποψινό βράδυ. Και παρά τις αμφιβολίες μου εκείνος δέχτηκε.
Το ίδιο το πορτραίτο δεν θα μπορούσε να παρουσιάσει κάποια ιδιαίτερη δυσκολία. Ο γέρος αυτός περιφερόταν παντού με ένα κομψό μαύρο μπαστούνι, με επίχρυση ή ψεύδο-επίχρυση μυτερή άκρη, φανερά ένα έργο παλιότερων καιρών που έμοιαζε να είναι κάποια νότα πολυτέλειας στην κατά τα άλλα μάλλον φτωχική του εμφάνιση. Ακούγοντας το να ηχεί έξω από την πόρτα μου, πριν δύο ώρες, σχεδόν μετάνιωσα για την πρόσκληση του, τόσο ενοχλητικό μου ήταν. Όμως τελικά κατανίκησα αυτό το συναίσθημα, και τον κάλεσα μέσα.
Στάθηκε υπάκουος στις προτροπές μου. Γυρνούσε το πρόσωπό του όποτε το απαιτούσε η περίσταση, και δεν διαμαρτυρήθηκε όταν του ζήτησα να πάρει διάφορες πόζες πριν αποφασίσω ποια ήταν η κατάλληλη.
Ακολούθως ξεκίνησα τη δουλειά, εγώ στεκούμενος ανάμεσα στο κρεβάτι μου και τον καμβά στον τρίποδα, εκείνος σε μία καρέκλα του τραπεζιού, που την έστρεψε προς το μέρος μου. Το μπαστούνι, βέβαια, θα ήταν στον πίνακα, σε αυτό θα έγερνε, ακουμπώντας σχεδόν ακόμα και το κεφάλι του πάνω του, πάνω από τα χέρια.
Αρχικά η ζωγραφιά εξελισσόταν αβίαστα. Σχεδίασα δίχως προβλήματα τις γενικές γραμμές, και έπειτα με πιο τολμηρές πινελιές τα πρώτα χρώματα, μετά τις σκιές, και τελικά τον εσωτερικό χώρο, πέρα από τα περιγράμματα. Όλα πήγαιναν καλά, και κυρίως πουθενά δεν φαινόταν το απαίσιο ελάττωμά μου! Μόνο οι προτροπές του γέρου να δει κάθε τόσο τον πίνακα, και οι δικές μου αρνήσεις διότι το θεωρούσα κακοτυχία να γίνει αυτό πριν την ολοκλήρωσή του, διέκοπταν στιγμιαία την πρόοδο της εργασίας, που κατά τα άλλα ήταν πολύ ικανοποιητική.
Τότε όμως, ξαφνικά, δίχως προειδοποίηση, ενώ σήκωσα το χέρι μου με την πρόθεση να χαράξω μία πιο καθαρή γραμμή στο μέτωπό του, αυτό αντίθετα δεν με ακολούθησε και χαμηλώνοντας αρκετά πέρασε την ίδια γραμμή όχι εκεί, αλλά στο μπαστούνι, που το είχα σχεδόν ολοκληρωμένα σχεδιάσει. Τώρα, αντίθετα, ένα στίγμα σε χρώμα του σώματος παρουσιάστηκε σε εκείνο το μπαστούνι, και θα έπρεπε να το σβήσω. Αλλά όσο και αν προσπάθησα, όσο και αν κατεύθυνα το χέρι μου εκεί, δεν με υπάκουε! Ναι, δεν με υπάκουσε καν όταν του ζήτησα να βυθίσει το πινέλο στο διορθωτικό μαύρο χρώμα. Πάλι πήγε σε εκείνο της ανθρώπινης σάρκας, και ακολούθως χάραξε πιο βαθιά τώρα εκείνο το μπαστούνι, έτσι που η επίχρυση άκρη έμοιασε να έχει αλλοιωθεί από ένα σάρκινο τμήμα.
Με πολύ προσπάθεια -και ενώ όλη αυτή την ώρα αναγκαζόμουν να υπερνικήσω και την ενοχλητική αίσθηση ότι ο γέρος θα αδημονούσε να δει τον πίνακα- κατάφερα τελικά να βάλω ένα άλλο χρώμα στην τρίχινη άκρη του πινέλου, αυτή τη φορά ένα χρυσαφί, με τον σαφή στόχο να επανασχεδιάσω την άκρη εκείνης της βακτηρίας. Αλλά ενώ είχα αρχίσει με τόση ελπίδα, τελικά το χρυσαφί χρώμα κατέληξε όχι εκεί, αλλά στο μέτωπο του απεικονιζόμενου.
Αυτό με σάστισε σχεδόν, και δυστυχώς μου ξέφυγε -σίγουρα σε αντίδραση της βαθύτερης, αλλά απρόσεκτης επιθυμίας να απελευθερώσω το θυμό μου για όλα αυτά- ένα γέλιο, αρκετά δυσοίωνο, που το πρόσεξε και το μοντέλο μου. Οπότε έπρεπε να του δικαιολογηθώ γι’ αυτό! Αποφάσισα σε μια στιγμή να βαδίσω προς το μέρος του, και να του πω ότι θα χρειαζόταν να αλλάξει λίγο την πόζα του. Μου είχε έρθει μια ιδέα!
Καθώς ήταν φανερό πλέον ότι δεν θα κατόρθωνα να σχεδιάσω σωστά το μπαστούνι, σκέφτηκα μήπως ήταν δυνατό αυτό να αφαιρεθεί ολότελα από τον πίνακα, μια εξέλιξη που μου φαινόταν ίσως πιο εύκολο να εξασφαλιστεί παρά να επανέλθει ολότελα το σχεδίασμά του στο σωστό δρόμο.
Ταυτόχρονα αυτή μου η προτροπή προς τον γέρο, να ακουμπήσει κάπου δίπλα του το μπαστούνι, θα ηχούσε ίσως αρκετά ικανοποιητικά ως μία εξήγηση για το γεγονός ότι τώρα εγκατέλειψα τη θέση μου και άρχισα να βαδίζω προς το μέρος του, κάτι που το έκανα κυρίως με την ελπίδα ότι θα ξεμούδιαζα λιγάκι από αυτό το βάδισμα, και ίσως αυτό να ήταν αρκετό για να κυριαρχήσω ξανά στο ατίθασο χέρι, αλλά επίσης και διότι φοβόμουν πως ίσως να είχε υποψιαστεί πως κάτι συνέβαινε, και έτσι σκόπευα να τον καθησυχάσω, ακουμπώντας τον στον ώμο, και βοηθώντας τον με τα χέρια μου να πάρει τη σωστή στάση σώματος, που θα έπρεπε να μη διαφέρει ιδιαίτερα από την προηγούμενη, παρά την αφαίρεση του μπαστουνιού.
Έτσι πήγα ως το τραπέζι, και του ζήτησα να μου δώσει το αντικείμενο. Δυστυχώς όμως έμοιαζε να αντιδρά αρκετά άσχημα σε αυτή μου την παρότρυνση. Επέδειξε μια στάση αρκετά ενοχλητική, καθώς επέμενε να μου υποδεικνύει ότι η πόζα έτσι όπως ακριβώς ήταν για τόση ώρα ήταν η προτιμότερη, και του άρεσε πολύ προσωπικά, ενώ η νέα του έμοιαζε αφύσικη. Προσπάθησα να τα ανασκευάσω όλα αυτά υποστηρίζοντας πως δεν είχε δίκιο. Σκέφτηκα, για μια στιγμή, αναγνωρίζοντας πόσο αδύναμος ήταν αυτός ο ισχυρισμός από μόνος του, να του αποκριθώ ότι το χρυσαφί χρώμα μου είχε τελειώσει, ελπίζοντας ότι αυτός ο αμόρφωτος και αδαής από την τέχνη άνθρωπος δεν θα γνώριζε τίποτε για τις βασικές αρχές της σύνθεσης των χρωμάτων. Ωστόσο αμέσως σκέφτηκα πως μια τέτοια ρήση θα είχε μάλλον ως πιθανότερη συνέπεια ο γέρος να αποφασίσει να εγκαταλείψει τη θέση του, αναβάλλοντας τη συνέχεια της δημιουργίας του πορτραίτου για ακόμη μια φορά. Αυτό όμως δεν το ήθελα. Έπρεπε πάση θυσία να ολοκληρωθεί το έργο απόψε, καθώς για εμένα σήμαινε τα πάντα.
Σκόπευα να στείλω το έργο στο πανεπιστήμιο, με την ελπίδα ότι θα ήταν αρκετό, τόσο καλοσχηματισμένο που ήταν, για να μου κάνουν την πρόταση να επιστρέψω στη σχολή. Όχι, δε θα δεχόμουν καμία αναβολή σε αυτό.
Και ήταν ευτυχές ότι τελικά, παρά τις διαμαρτυρίες του, ο γέρος δέχτηκε να μου δώσει το μπαστούνι. Όταν όμως το πήρα στα χέρια μου, και το σήκωσα πίσω από το κεφάλι του, σκέφτηκα κάτι άλλο. Θυμήθηκα τη χαρακιά στην άκρη του, στο χρώμα του σώματος. Θυμήθηκα και μια άλλη χαρακιά, πολύ ψηλότερα. Μήπως, αλήθεια, ζούσα σε μια πλάνη; Μήπως ακόμα και αυτό το τέχνασμα, που το ομολογούσα τώρα στον εαυτό μου πως ήταν πολύ φθηνό, δεν θα στεκόταν αρκετό για να μου επιτρέψει να ολοκληρώσω τον πίνακα όπως το ήθελα; Μακριά από το τραπέζι και εμάς, πίσω στο βάθος του χώρου, μπροστά από το κρεβάτι, έστεκε ο πίνακας, σχεδόν ολοκληρωμένος, αλλά με τις δύο αλλοιώσεις. Και αισθάνθηκα μία μεγάλη αποθάρρυνση. Σκέφτηκα ότι δεν προμηνυόταν τίποτε άλλο παρά η εξακολούθηση της αλλοίωσης εκείνων των δύο σημείων. Και τη φαντάστηκα. Σε μια στιγμή την είδα στη φαντασία μου. Το ελάττωμα, αυτή η απαίσια κατάσταση, θα επέστρεφε, δεν θα ήμουν ικανός να την ελέγξω, και σταθερά αλλά με βέβαιο ρυθμό όλα θα χαλούσαν!
Και τότε σκέφτηκα κάτι άλλο. Σκέφτηκα κάτι τόσο παράδοξο, αλήθεια! Μήπως, αντίθετα, θα μπορούσα αντί να πάω ενάντια σε αυτή την αλλοίωση, να δράσω διαφορετικά; Να την εντάξω στον πίνακα; Να αποδίδει όμως, και αυτή ακόμα, την πραγματικότητα; Και τότε, θεέ μου, στο δεξί μου χέρι, ενώ τα δάχτυλα ήταν κλειστά, άνοιξαν εκεί από μόνα τους, σαν να ήθελαν με αυτόν τον τρόπο να μου υποδείξουν την ορθότητα αυτής της τόσο ασυνήθιστης ιδέας μου!
Αντιστάθηκα για λίγο σε αυτήν. Μου έμοιαζε κάπως δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Από την άλλη, όμως, σκεφτόμουν τη σχολή, και πως τελικά θα υποχρεώνονταν να αναγνωρίσουν και εκεί το ταλέντο μου, με την ολοκλήρωση του τόσο πιστού πίνακα. Και, κλείνοντας πρώτα τα μάτια μου, για να φανταστώ εκεί αποσπασμένος ολότελα την τελική εικόνα στον καμβά, ένιωσα ικανός, ολότελα ικανός να τη σχεδιάσω, δίχως καμία αντίσταση, αφού φυσικά θα είχα ενδώσει στο ελάττωμα αντί να το πολεμώ. Και, σηκώνοντας το μπαστούνι, γυρνώντας το, το κάρφωσα στο κεφάλι του γέρου, με τη μυτερή άκρη να σκίζει αμέσως τη σάρκα, κάνοντας τα χέρια του να σηκωθούν αυτόματα, σαν σε βοήθεια, μέσα στο ξάφνιασμα και την απόγνωσή του. Τότε ξανακατέβασα, πολλές φορές, το μπαστούνι πάνω στο κεφάλι του, ώσπου ανοίχτηκε μια πραγματικά μεγάλη πληγή, διανθισμένη με το χρυσαφί χρώμα που είχε αρχίσει να υπάρχει στο μέτωπό του στον πίνακα. Ώσπου τελικά έμεινε τελείως ακίνητος. Δεν είχε βγάλει, ίσως -ή εγώ δεν τον άκουσα- ούτε μία αδύναμη κραυγή, και τώρα ήταν νεκρός, με θρυμματισμένο το κρανίο.
Έπειτα επέστρεψα μπροστά από τον καμβά μου. Με λίγες βέβαιες πινελιές, χωρίς σχεδόν καν να προσπαθώ, όλα επανασχεδιάστηκαν, το μπαστούνι σβήστηκε τελείως από τη θέση του, και το κεφάλι του γέρου παρουσιάστηκε στη μορφή που είχε πάρει στ’ αλήθεια. Πρώτα τον σχεδίασα έτσι εκεί, και έπειτα, ικανοποιημένος με το έργο μου, και χαμογελώντας, επέστρεψα στο μοντέλο, και το σήκωσα από το πάτωμα για να το τοποθετήσω όσο πιο πιστά γινόταν στη ζωγραφιά στην καρέκλα. Με λίγες διορθωτικές κινήσεις ο πίνακας μου θα αποτελούσε την πλέον πιστή απεικόνιση της κατάστασής του!
Έτσι, φριχτό ελάττωμα, σε νίκησα, σε ενέταξα στις υπηρεσίες μου, τώρα εσύ δουλεύεις για εμένα αντί να διαστρέφεις το έργο μου! Και πίσω, στη σχολή, αυτοί οι κύριοι θα υποχρεωθούν να παραδεχτούν τούτη τη φορά το ταλέντο μου. Όλοι θα το παραδεχτούν, όλοι, και πρώτα απ’ όλους οι πρώτοι άνθρωποι που θα μπουν στο δωμάτιο, αντικρίζοντας το θέαμα, αφ’ ενός του πίνακα, αφ’ ετέρου του μοντέλου. Είθε αυτή να είναι η σημαντική μου επιτυχία, αυτή η κρίσιμη νίκη, μετά από την οποία όλα θα πηγαίνουν για πάντα καλά!
* σημείωση: η εικόνα ανοίγματος του παρόντος άρθρου είναι δημιουργία του ElifKarakoc. ________________________________
- τα έχεις διαβάσει;
