Salvador Dali

visual art, μελέτες

από Θοδωρή Πασσιά

Εισαγωγή

Από όλους τους Σουρεαλιστές και τα έργα τους, ο Σαλβαντόρ Νταλί ξεχωρίζει για το ιδιαίτερο ζωγραφικό στυλ και την εκκεντρική και αμφιλεγόμενη προσωπικότητά του. Ο καλλιτέχνης δημιουργούσε, όπως έλεγε, «χειροποίητες ονειρικές φωτογραφίες», οι οποίες ήταν ζωγραφικές αναπαραστάσεις των παραισθήσεων που είχε όταν βρισκόταν σε μια παρανοειδή κατάσταση.

Ο Νταλί είναι ακόμη γνωστός για την υπερπαραγωγικότητά του σε ζωγραφικά έργα, ενώ παράλληλα είχε και πολλές άλλες δραστηριότητες: συγγραφή άρθρων, δοκιμίων, ποιημάτων και νουβελών, σεναριογραφία, δημόσιες διαλέξεις, σκηνογραφία, σχεδιασμός κοστουμιών και κοσμημάτων, εικονογράφηση βιβλίων και γραφιστική. Μεγάλο ήταν το ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία και την επιστήμη, ενώ παροιμιώδεις έχουν μείνει οι δηλώσεις που έκανε κατά καιρούς. Και φυσικά, ο ίδιος έγινε αντικείμενο εκτενούς μελέτης από κριτικούς τέχνης, βιογράφους και αρθρογράφους. Είναι αλήθεια όμως ότι δυσκόλεψε αρκετά το έργο των βιογράφων του, καθώς μια από τις προσφιλείς του ασχολίες ήταν να διαδίδει ψέματα για τη ζωή του.

Ο Σαλβαντόρ Νταλί πλάι στην Γκαλά έζησε μια εκκεντρική ζωή τόσο πλούσια σε εμπειρίες και δημιουργικότητα, ώστε είναι αδύνατο να περιγραφεί μέσα σε λίγες σελίδες. Επομένως, είναι φυσικό να επιλεγούν για παρουσίαση μόνο ορισμένα ενδεικτικά γεγονότα όλων των παραπάνω πλευρών της ζωής και της σταδιοδρομίας του.

Τα Πρώτα Χρόνια (1904-1929)

Ο Σαλβαντόρ Φελίπε Χακίντο Νταλί γεννήθηκε στις 11 Μαΐου 1904 στην μικρή πόλη Φιγκουέρες της Ισπανίας. Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για τον τρίτο Σαλβαντόρ Νταλί της οικογένειας, καθώς τo ίδιο όνομα είχε ο πατέρας του, συμβολαιογράφος Δον Σαλβαντόρ Νταλί υ Κουσί καθώς και ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο οποίος πέθανε 9 μήνες πριν τη γέννηση του ίδιου! Οι γονείς του, μπροστά στην απίθανη σύμπτωση των ημερομηνιών θανάτου του πρώτου τους παιδιού και της γέννησης του δεύτερου, αντιμετώπισαν το δεύτερο παιδί ως μετενσάρκωση του πρώτου. Μητέρα του ήταν η Δόνια Φελίπα Ντομένεκ.

Οι γονείς του τού είχαν μεγάλη αδυναμία και του έκαναν όλα τα χατίρια, από φόβο μήπως τον χάσουν κι εκείνον. Προσέλαβαν, μάλιστα, και μια νοσοκόμα, τη Λουσία, για να φροντίζει αποκλειστικά τον μικρό Σαλβαντόρ, η μορφή της οποίας εμφανίζεται σε αρκετούς σουρεαλιστικούς πίνακες του ζωγράφου.

Έτσι, ο μεγάλος ζωγράφος μεγάλωσε στη σκιά του πρόωρα χαμένου αδελφού του. Η ιδέα αυτή συνέχισε να τον στοιχειώνει σε ολόκληρη τη ζωή του και, όπως εξομολογήθηκε, τον έκανε από τη μία να αισθάνεται ότι ήταν ο εαυτός του και από την άλλη ότι αποτελούσε μετενσάρκωση του αδερφού του. Η αίσθηση αυτή προκάλεσε μια εμμονή με την παρακμή και τη σήψη, οπότε και από τότε άρχισαν να σχηματίζονται στο μυαλό του πολλές εφιαλτικές εικόνες, όπως πτώματα σε αποσύνθεση ή έντομα. Επιπλέον, οι συνομήλικοί του συχνά τον κορόιδευαν, ρίχνοντας πάνω του διάφορα έντομα -κυρίως ακρίδες. Η ακρίδα μετατράπηκε στο απόλυτα εφιαλτικό σύμβολο αποστροφής και φρίκης για τον Νταλί, εμφανιζόμενο σε πολλούς πίνακές του, ιδιαίτερα της σουρεαλιστικής περιόδου. Τα γεγονότα των πρώτων χρόνων της ζωής του, επομένως, είναι προφανές ότι επηρέασαν την ψυχή και την μετέπειτα πορεία του.

Το 1908 γεννήθηκε η αδελφή του Σαλβαντόρ, Άννα Μαρία, η οποία λέγεται ότι ήταν ερωτευμένη μαζί του και αποτέλεσε το κύριο μοντέλο του μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1920. Παρά τις αδελφικές αντιζηλίες, ο Σαλβαντόρ συνέχισε να αποτελεί το επίκεντρο της οικογενειακής προσοχής, πράγμα που τον έκανε να αισθάνεται σαν ένας μικρός δικτάτορας.

Ο Σαλβαντόρ δημιούργησε το πρώτο του έργο σε ηλικία έξι ετών, άρχισε να ζωγραφίζει πιο σοβαρά στην ηλικία των 10, ενώ τα περισσότερο σημαντικά έργα άρχισαν να γίνονται στην ηλικία των 13. Την εποχή εκείνη επισκεπτόταν συχνά την οικογένεια Πιτσότ, η οποία ζούσε έξω από το Φιγκουέρες και του μετέδωσε τη με μεγάλη αγάπη της για την τέχνη.

Ο πατέρας του έσπευσε να φτιάξει για τον Σαλβαντόρ ένα μικρό προσωπικό ατελιέ, πλήρως εξοπλισμένο. Είναι γεγονός ότι ο ίδιος δέχθηκε αρκετές επιρροές από το Ραμόν και τους άλλους Πιτσότ όπως φαίνεται, για παράδειγμα, στο ύστερο έργο Τρεις Νεαρές Σουρεαλιστικές Γυναίκες. Το 1917, ο πατέρας του κανόνισε μια μικρή έκθεση στο σπίτι με τις εικόνες που είχε φτιάξει ο Σαλβαντόρ από κάρβουνο. Εκείνη ήταν η πρώτη φορά -από τις πολλές που θα ακολουθούσαν- που το κοινό θαύμασε τις ικανότητες του Σαλβαντόρ Νταλί.

Η οικογένεια διέθετε ένα απόμερο σπίτι στο παραλιακό χωριό Καδακές, το οποίο, μαζί με το Φιγκουέρας και τα ρωμαϊκά ερείπια της περιοχής, ηλικίας άνω των χιλίων ετών, εικονίζονται στα περισσότερα εφηβικά έργα του ζωγράφου. Η εκδήλωση της βαθιά ριζωμένης αγάπης για την καταλανική κληρονομιά, άλλωστε, επαναλαμβάνεται σε αρκετούς πίνακες. Ο Νταλί ήταν χαρακτηριστικός τύπος Καταλανού, καθώς αγαπούσε πολύ το χρήμα και πίστευε μόνο σε όσα ένιωθε με τις αισθήσεις του. Όπως είχε πει ο ίδιος: «Ξέρω τι τρώω. Δεν ξέρω τι κάνω». Το φαγητό, μάλιστα, είναι ένα σύμβολο που βλέπουμε συχνά στους πίνακές του, όπως στο Ανθρωπομορφικό ψωμί (1932) ή στα Τηγανητά Αυγά σε ένα Πιάτο χωρίς το Πιάτο (1932).

Ο Νταλί στην εφηβεία του υπήρξε απελπιστικά ντροπαλός, εσωστρεφής, αλλά και τρομοκρατημένος από την ιδέα ότι ήταν σεξουαλικά ανίκανος. Όπως δείχνουν τα ημιτελή εφηβικά ημερολόγιά του, αλλά και ορισμένες μαρτυρίες, αποφάσισε να κατασκευάσει μια αντιδραστική και επιδειξιομανή προσωπικότητα για να αντιμετωπίσει τον κόσμο και να επιβιώσει συναισθηματικά. Στην πραγματικότητα, δηλαδή, η περιβόητη αναίδειά του ήταν αποτέλεσμα μιας πάλης ενάντια στη φυσική του δειλία.

Ένα πολύ σημαντικό γεγονός της ζωής του εκείνη την εποχή, ήταν η έναρξη της «επίσημης» καλλιτεχνικής του εκπαίδευσης πλάι στον καθηγητή Χουάν Νουνιές. Ο Σαλβαντόρ με μεγάλη χαρά έκανε ακριβώς το αντίθετο από αυτό που έπρεπε, αλλά τελικά αφομοίωσε τις βασικές αρχές του σχεδίου, της ζωγραφικής και της χαρακτικής. Στη συνέχεια, ο Νταλί αρχίζει να γράφει πολλά άρθρα για την τέχνη. Θαύμαζε πολύ τους Μιχαήλ Άγγελο, Λεονάρντο ντα Βίντσι, Ντύρερ, Θεοτοκόπουλο, Γκόγια, και ιδιαίτερα τον Βελάσκεθ, για τον οποίο είπε ότι ήταν ίσως ο μεγαλύτερος Ισπανός ζωγράφος και ένας από τους πρώτους στον κόσμο.

Όταν πέθανε η μητέρα του, το 1921, ο Σαλβαντόρ λυπήθηκε πάρα πολύ. Την εποχή εκείνη θεωρούσε τον εαυτό του ιμπρεσιονιστή, κατά κύριο λόγο, ενώ στη συνέχεια πειραματίστηκε με τον πουαντιλισμό, το φουτουρισμό και τον κυβισμό. Ο πατέρας του γρήγορα ξαναπαντρεύτηκε την αδελφή της γυναίκας του. Ήταν μια δύσκολη εποχή για το νεαρό ζωγράφο, καθώς πάλευε να διαμορφώσει την προσωπική του ταυτότητα στην προσπάθειά του να ξεφύγει από την οικογένειά του, και ιδιαίτερα από την έντονη προσωπικότητα του πατέρα του. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ήταν άνθρωπος ενεργητικός, ισχυρογνώμων, εγκάρδιος, ευγενής και φιλόξενος. Η σχέση του με το γιο του ήταν μια σχέση μεγάλης αγάπης και μίσους. Επιπλέον, ο γιος του τον θαύμαζε για την εξουσία που είχε, κάτι που έλειπε από τον ίδιο λόγω της δειλίας του.

Αμέσως μετά, το 1922, ο Σαλβαντόρ έγινε δεκτός στην Ειδική Σχολή Ζωγραφικής, Γλυπτικής και Χαρακτικής, γνωστή και ως Ακαδημία του Σαν Φερνάντο, στη Μαδρίτη. Όταν πέρασε τις εισαγωγικές εξετάσεις, μετακόμισε στη Φοιτητική Εστία, όπου γνώρισε μεγάλες προσωπικότητες της εποχής. Σε ηλικία 18 ετών είχε ήδη γίνει μέλος μιας ομάδας νεαρών διανοούμενων που έμελλε να αλλάξει με τις πνευματικές αναζητήσεις της την πορεία του κόσμου. Τα άτομα που συνέβαλαν περισσότερο στην πνευματική ανάπτυξή του εκείνη την εποχή, ήταν ο Λουίς Μπουνιουέλ και ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα.

Ο Λόρκα, μάλιστα, ο οποίος γοητεύτηκε από τον Νταλί, έγραψε το 1925 την Ωδή στον Σαλβαντόρ Νταλί, ενώ ο ζωγράφος δημιούργησε πολλούς πίνακες χρησιμοποιώντας το κεφάλι του Λόρκα. Πολλές φορές το κεφάλι του Λόρκα είναι συγχωνευμένο με το δικό του, κάτι ενδεικτικό της φιλίας τους. Όμως οι ρίζες των δύο ανδρών ήταν εντελώς διαφορετικές.

Γεννημένος στο Φουέντε Βακέρος, ένα μικρό χωριό της Ανδαλουσίας, ο Λόρκα ήταν γιος ενός ευκατάστατου κτηματία και μεγάλωσε κοντά στη γη. Από την άλλη, ο Σαλβαντόρ προερχόταν από μια πλούσια αστική οικογένεια και ο πατέρας του ήταν συμβολαιογράφος. Οι δύο καλλιτέχνες συνδέθηκαν με μια στενή φιλία, ωστόσο η διάσταση των προσωπικοτήτων τους ήταν εμφανής.

Ο Λόρκα, όπως έχει διατυπωθεί, ήταν ένας «ουράνιος ποιητής σάρκινων αισθημάτων» που «χαιρόταν να συνυπάρχει με τους φίλους του, ακόμη και στις πιο προσωπικές φιλοδοξίες του.» Ο ζωγράφος, αντίθετα, ήταν ένας «αθεράπευτα εγωπαθής και γοητευτικός αμοραλιστής,» που «χαιρόταν μάλλον να βλέπει τους φίλους του να υπάρχουν γι' αυτόν. Στον βωμό του αυτοθεοποιημένου "εγώ" του θυσίασε πράγματα και πρόσωπα ακριβά...»[1]

Γύρω στο 1922, ο Σαλβαντόρ άρχισε να πειραματίζεται με τον κυβισμό, απομονωμένος στο δωμάτιό του. Οι περισσότεροι συμφοιτητές του την ίδια εποχή εξακολουθούσαν να πειραματίζονται με τον ιμπρεσιονισμό, στον οποίο ο ίδιος είχε τελειοποιηθεί μερικά χρόνια πριν. Όταν λοιπόν οι συμφοιτητές του ανακάλυψαν αυτή τη διαφορά, ο νεαρός καλλιτέχνης αναδείχθηκε αυτόματα από ένα απλό μέλος σε αρχηγό μιας πρωτοποριακής ομάδας νεαρών Ισπανών διανοούμενων.

Ωστόσο, το πειθαρχικό συμβούλιο αποφάσισε να τον διώξει στη σχολή για ένα χρόνο, με την κατηγορία ότι παρακινούσε τους φοιτητές να επαναστατήσουν ενάντια στις αρχές της σχολής. Επιπλέον, αργότερα συνελήφθη και φυλακίστηκε για 35 μέρες για τις αναρχικές αυτές τάσεις. Τελικά, το 1926 ο αντιδραστικός Σαλβαντόρ απεβλήθη οριστικά από την Ακαδημία, εξαιτίας της άρνησής του να εξεταστεί προφορικά στις τελικές εξετάσεις. Συγκεκριμένα, όταν πληροφορήθηκε ότι το θέμα της εξέτασης θα αφορούσε τον Ραφαήλ, αναφώνησε ότι γνώριζε πολύ περισσότερα για αυτό από όσα οι εξεταστές του. Η αποβολή του έχει μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς είναι γεγονός ότι οι πιο σημαντικοί σουρεαλιστές δεν απέκτησαν ποτέ επίσημα πτυχίο στις Καλές Τέχνες. Αυτό όμως δεν έχει καμία σημασία.

Ο Σαλβαντόρ είχε ήδη αρχίσει να μεταμορφώνεται στον Νταλί που γνωρίζουμε όλοι.Το 1925 έγινε η πρώτη επίδειξη στη γκαλερί Νταλμάου της Βαρκελώνης, η οποία στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Μεταξύ των πολλών ταξιδιών που έκανε, επισκέφθηκε το Παρίσι το 1926, και η γνωριμία του με τον Πικάσο στο ατελιέ του τον επηρέασε βαθιά. Πολλά χρόνια αργότερα, ο Νταλί έδειξε τη δική του εκδοχή για τον Πικάσο στην Προσωπογραφία του Πικάσο στη Δόξα του Ηλίου (1947).

Το 1928 ήταν μια χρονιά έντονων πειραματισμών με διάφορα υλικά όπως άμμο και βότσαλα από τις αγαπημένες του παραλίες, τα οποία κολλούσε απευθείας πάνω στους καμβάδες. Σε ένα δεύτερο ταξίδι του στο Παρίσι γνωρίστηκε με την ομάδα των Ντανταϊστών και των Σουρεαλιστών και το ενδιαφέρον του στράφηκε στο παράξενο και το σουρεαλιστικό.

Ο Νταλί ουσιαστικά για πρώτη φορά απόλαυσε τη διεθνή προβολή με την έκθεση της ελαιογραφίας Το Καλάθι του Ψωμιού (1926). Αυτό το τόσο ρεαλιστικό έργο είναι ένα θαυμάσιο παράδειγμα της ικανότητας του Νταλί να ζωγραφίζει με το όμορφο στυλ των Ολλανδών ζωγράφων, και ιδιαίτερα του Βερμέερ, τον οποίο θαύμαζε πολύ.

Την επόμενη χρονιά, το 1929, δύο πολύ σημαντικά γεγονότα επρόκειτο να συμβούν στη ζωή του. Και τα δύο έμελλε να αλλάξουν για πάντα τη μοίρα του, συμβάλλοντας τα μέγιστα στην ανάδειξή του σε έναν από τους μεγαλύτερους ζωγράφους όλων των εποχών.

Η Σουρεαλιστική Περίοδος (1929-1941)

Το 1929, δύο γεγονότα επέσπευσαν την είσοδο του Σαλβαντόρ Νταλί στο δρόμο του μεγαλείου. Το πρώτο και σημαντικότερο, ήταν η γνωριμία του με την Γκαλά, ενώ το δεύτερο ήταν η απόφαση του Νταλί να μπει επίσημα στον κύκλο των Σουρεαλιστών του Παρισιού τον ίδιο χρόνο.

Τον Ιανουάριο γνώρισε τον Λουίς Μπουνιουέλ στο Φιγκουέρας και συνεργάστηκαν για τη δημιουργία μιας ταινίας, η οποία έγινε τελικά γνωστή ως Ο Ανδαλουσιανός Σκύλος. Επίσης, έγινε η πρώτη προσωπική του έκθεση στο Παρίσι.

Πριν επιστρέψει στην Ισπανία, το καλοκαίρι του 1929, ο Νταλί γνώρισε τον ποιητή Πολ Ελυάρ. Ο Νταλί κάλεσε εκείνον, τη σύζυγό του, καθώς και ορισμένα άλλα άτομα να τον επισκεφθούν το ίδιο καλοκαίρι στο Καδακές.

Το πραγματικό όνομα της γυναίκας που θα άλλαζε για πάντα τη ζωή του Νταλί ήταν Ελένα Ντιακάνοφ Ντεβουλίνα, αλλά όλοι την φώναζαν Γκαλά. Η Γκαλά, μια μικροκαμωμένη Ρωσίδα που είχε πολιτογραφηθεί Παριζιάνα, ήταν η προσωποποίηση της γυναίκας των ονείρων του, στην οποία είχε δώσει το μυθικό όνομα Γκαλούσκα. Σύμφωνα με τις διηγήσεις του, ζούσε μέχρι τότε σε μια κατάσταση μόνιμης σεξουαλικής στέρησης, από την οποία έβρισκε διέξοδο μόνο με τον αυτοερωτισμό. Έτσι, ο Νταλί έβαλε σκοπό του να την κάνει να ενδιαφερθεί για εκείνον. Όπως έγραψε στα απομνημονεύματά του ο Λουίς Μπουνιουέλ, «Μέσα σε μια νύχτα ο Νταλί άλλαξε τόσο που δεν τον αναγνώριζες. Το μόνο που έκανε ήταν να μιλάει για τη Γκαλά, επαναλαμβάνοντας καθετί που είχε πει εκείνη. Μια πλήρης μεταβολή».

Στον Νταλί προξενούσε μεγάλη έκπληξη η ομοιότητα του ονόματος της Γκαλά με εκείνο του παππού του Γκάλο, ο οποίος αυτοκτόνησε το 1886. Αργότερα, την ερμήνευε ως ένα από τα «προειδοποιητικά σημάδια» ότι η Γκαλά ήταν η σύντροφος που είχε προκαθορίσει η μοίρα για εκείνον.

Ο Ελιάρ, έχοντας όλο και μεγαλύτερο άγχος για την οικονομική του κατάσταση, έφυγε από το Καδακές πρόωρα, για να συνεχίσει τις δραστηριότητές του στην κερδοσκοπία στην αγορά τέχνης. Η Γκαλά, παρέμεινε εκεί με την κόρη της ακόμη και όταν έφυγαν όλοι οι υπόλοιποι προσκεκλημένοι και οι δυο τους πρέπει να αναχώρησαν μάλλον στο τέλος Σεπτεμβρίου.

Το πάθος του Νταλί για την 35χρονη, τότε, γυναίκα, προκάλεσε το διχασμό της οικογένειας, καθώς στην Ισπανία την εποχή εκείνη οι Γαλλίδες είχαν πολύ κακή φήμη. Η Γκαλά, επιπλέον, ήταν μεγαλύτερη σε ηλικία από τον Νταλί, παντρεμένη, φιλήδονη και ξεδιάντροπη. Η άμεση ενστικτώδης αντίδραση του βίαιου πατέρα του, ήταν η ανασύνταξη της διαθήκης του. Οι αλλαγές που έγιναν ουσιαστικά σήμαιναν την αποκλήρωση του γιου του. Η ρήξη με τον πατέρα του ενέπνευσε τον καλλιτέχνη, και σε πολλά σουρεαλιστικά έργα υπάρχει μια μικρή εικόνα πατέρα-γιου. Αργότερα, αγόρασε ένα εξοχικό από κάποιον ψαρά στο Πορτ Λιγκάτ, όπου πέρασε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του με την Γκαλά. Ο Νταλί λάτρευε τον τόπο, κυρίως λόγω της ηλιοφάνειάς του, και εξέφρασε την αγάπη αυτή μέσα από τα έργα του.

Η αναχώρηση της Γκαλά έκανε τον Νταλί να εστιάσει όλη την άγρια ενέργειά του στην προετοιμασία έργων για μια έκθεση. Τότε δημιουργήθηκε και ένας διάσημος πίνακας του καλλιτέχνη, Ο Μεγάλος Αυνανιστής (1929), ένα είδος μαλακής αυτοπροσωπογραφίας που συμπεριλαμβάνει το φρικιαστικό σύμβολο του Νταλί: μια ακρίδα σε αποσύνθεση.

Ενώ δούλευε πυρετωδώς για τη σημαντική έκθεση, ο «Ανδαλουσιανός σκύλος» άρχισε να προβάλλεται στο Παρίσι. Το έργο προκάλεσε αίσθηση, συνδέοντας στενά τα ονόματα του Μπουνιουέλ και του Νταλί στο μυαλό όσων ενδιαφέρονταν για τον πρωτοποριακό κινηματογράφο. Ο θεατής σοκάρεται ήδη από την αρχική σκηνή, στην οποία κόβεται ένας βολβός ματιού, ενώ η ταινία συνεχίζεται με την παράλογη διαδοχή σκηνών με ψυχολογικά υπονοούμενα.

Είναι πολύ ειρωνικό, όμως, ότι η ταινία έγινε τόσο ευρέως αποδεκτή από το κοινό. Στην πραγματικότητα ο Νταλί και ο Μπουνιουέλ ήθελαν να ξεσηκώσουν, να ανατρέψουν, να επιτεθούν στα θεμέλια της αστικής κοινωνίας. Αυτό που κατάφεραν, τελικά, είναι να ικανοποιήσουν αυτή την αστική κοινωνία! Ο Νταλί έγραψε: «Το κοινό δεν έπιασε το ηθικό νόημα της ταινίας το οποίο στρέφεται εναντίον τους με απόλυτη σκληρότητα και βία».

Λίγες ημέρες αργότερα ο ζωγράφος πήρε το τρένο για το Παρίσι, προκειμένου να συναντήσει την Γκαλά. Οι δυο τους, αποφασίζοντας να εξαφανιστούν από την κοινή θέα, έτρεξαν στην Ισπανία για να περάσουν ένα σύντομο και έξω από τα συνηθισμένα μήνα του μέλιτος στο Σίτζες. Ανάμεσα στα εκθέματα ήταν ένας πίνακας του Παντοδύναμου, επάνω στον οποίο ο Νταλί είχε γράψει στα γαλλικά: «Μερικές φορές φτύνω προς τέρψη το πορτρέτο της μητέρας μου». Όταν το έμαθε αυτό ο πατέρας του, τον αποκλήρωσε και τυπικά.

Οι πίνακές του άρχισαν γρήγορα να διαφοροποιούνται, ακόμη και από τα πιο αφηρημένα έργα που είχε ολοκληρώσει στις αρχές της δεκαετίας του 1920, καθώς ασπαζόταν τις ιδέες των Σουρεαλιστών όλο και περισσότερο. Αναμφισβήτητα, ο σουρεαλισμός χρειάζονταν την εποχή εκείνη έναν Νταλί για να αναζωογονηθεί. Οι σουρεαλιστές είχαν αρχίσει να ζωγραφίζουν με κοινότυπο τρόπο, σχεδόν αυτοματοποιημένα, και ο Νταλί έδωσε νέα πνοή στο κίνημά τους. Ο ίδιος, πάντως, ανέπτυξε ένα δικό του, μοναδικό στυλ.

Ο Νταλί ξανασυνεργάστηκε με τον Μπουνιουέλ για το σενάριο της ταινίας «Η Χρυσή Εποχή», που προβλήθηκε στο Στούντιο 28 του Παρισιού και προκάλεσε ένα ακόμη σκάνδαλο. Ακολούθησαν άγριες συμπλοκές των θεατών μεταξύ τους, πολλές διαμαρτυρίες και καταστροφές σουρεαλιστικών έργων, πράγμα που οδήγησε στην απαγόρευσή της. Επιπλέον, η ταινία απογοήτευσε και τον Νταλί, επειδή θεώρησε ότι οι ιδέες του αλλοιώθηκαν.

Την ίδια εποχή, ο Νταλί δημιούργησε πολλά έργα με ένα ακόμη χαρακτηριστικό σύμβολο: το ξύλινο δεκανίκι, το οποίο εμπνεύστηκε από τον πύργο Μόλι ντε λα Τόρρε. Το δεκανίκι πυροδοτούσε τις φαντασιώσεις και τα όνειρά του, συμβολίζοντας το θάνατο, την ανικανότητα και την αναγέννηση. Στο Αίνιγμα του Γουλιέλμου Τέλλου (1933), για παράδειγμα, εικονίζεται η αντιπάθεια του πατέρα του για την Γκαλά: ο υποβασταζόμενος Γουλιέλμος Τέλλος είναι στην πραγματικότητα ο πατέρας του, ενώ το μικρό παιδί που κρατάει είναι ο ίδιος. Ένα μικρό καρύδι δίπλα στο πόδι του, που απειλείται με την παραμικρή κίνηση να συντριβεί, είναι η εικόνα της Γκαλά. Ο Νταλί έδωσε σκόπιμα στον Τέλλο τα χαρακτηριστικά του Λένιν, προκειμένου να εξοργίσει τους Σουρεαλιστές, πράγμα που τελικά κατάφερε.

Το δεκανίκι στους πίνακες του Νταλί υποστηρίζει διάφορα μαλακά μέλη. Η ιδέα των σκληρών και των μαλακών αντικειμένων, καθώς και οι οφθαλμαπάτες στα έργα του, σχηματίστηκαν κυρίως από τα διφορούμενα σχήματα που δημιουργούνταν από τις παράξενες μεταμορφώσεις των βράχων του ακρωτηρίου Κρέους από τη διάβρωση και τις φωτοσκιάσεις. Ο πίνακας Η Εμμονή της Μνήμης (1931), άλλωστε, όπου εικονίζονται κάποια ρευστά ρολόγια, θεωρείται όχι μόνο το γνωστότερο έργο του Νταλί, αλλά και ένα από τα διασημότερα σουρεαλιστικά έργα. Πρόκειται για μια απόκοσμη αλληγορία κενού χώρου, όπου ο χρόνος τελειώνει και όπου η έλλειψη ορίζοντα οδηγεί το μάτι στο άπειρο. Υπάρχει ακόμη μια άμορφη φιγούρα που κοιμάται παγιδευμένη με ένα ρολόι, η οποία στηρίζεται σε μια μορφή του Ιερώνυμου Μπος από τον Κήπο των Γήινων Απολαύσεων, καθώς και άλλα τρία ρολόγια, ένα από τα οποία καλύπτεται μυστηριωδώς από πολλά μυρμήγκια. Η Γκαλά προέβλεψε την επιτυχία του έργου. Λέγεται ότι μόλις το είδε, του είπε: «κανένας δεν πρόκειται ποτέ να το ξεχάσει».

Το 1936 ξέσπασε ο ισπανικός εμφύλιος. Ο Νταλί αναχώρησε από την Ισπανία, αλλά ο Λόρκα υπήρξε ένα από τα πρώτα θύματα της μανίας του εμφυλίου. Τον Αύγουστο του '36 οι Φαλαγγίτες τον απάγουν από το σπίτι του ποιητή Λουίς Ροσάλες στη Γρανάδα, όπου είχε βρει καταφύγιο, ενώ στις 19 του ίδιου μήνα δολοφονείται ύστερα από εντολή του τοπικού διοικητή. Ο Νταλί αρχικά ένιωσε κάποιες τύψεις επειδή δεν επέμεινε να «τραβήξει» τον Λόρκα μακριά από τον κίνδυνο. Η εγωκεντρική προσωπικότητά του, ωστόσο, δε θα του επιτρέψει να διατηρήσει για πολύ μια τέτοια αντίδραση. Η τραγωδία του Νταλί, άλλωστε, ήταν ότι γρήγορα κατέστρεφε όσους αγαπούσε.

Ο καλλιτέχνης κατά καιρούς έκανε ιδιαίτερα εκκεντρικές εμφανίσεις: κάποτε ντύθηκε με γυναικεία ρούχα, καλύπτοντας το κεφάλι του με λουλούδια, προκειμένου να προωθήσει μια έκθεση των έργων του στην Εθνική Πινακοθήκη, ενώ με την ευκαιρία της Διεθνούς Σουρεαλιστικής Έκθεσης στο Λονδίνο έδωσε μια διάλεξη για τα μυστήρια του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου και το ασυνείδητο, φορώντας μια στολή δύτη! Η δεύτερη αυτή ενέργεια, μάλιστα, λίγο έλειψε να έχει άσχημη εξέλιξη: μετά από λίγο, η φωνή του μόλις που ακουγόταν, καθώς άρχισε να λαχανιάζει και να βήχει. Τελικά, βρέθηκε ένα ειδικό κλειδί και ο Νταλί ελευθερώθηκε από τη στολή!

Ο Νταλί και η Γκαλά επισημοποίησαν το δεσμό τους με πολιτικό γάμο που έγινε στις 30 Ιανουαρίου του 1934. Είκοσι τέσσερα χρόνια αργότερα, τον Αύγουστο του 1958 , έγινε και ο θρησκευτικός γάμος τους στο Παρεκκλήσι των Αγγέλων στο Μοντρεζίκ της Ισπανίας.

Το 1937, η επίσκεψη του Νταλί στην Ιταλία τον έκανε να μελετήσει τον Παλλάντιο και να επηρεαστεί πολύ από την Αναγέννηση και το μπαρόκ. Αργότερα, εξέδωσε το παρανοϊκό ποίημα Η Μεταμόρφωση του Νάρκισσου ενώ επέκτεινε τις δραστηριότητες στο σχεδιασμό καπέλων, φορεμάτων, κοστουμιών και σκηνικών για μπαλέτο. Ακόμη, η συνάντησή του στο Λονδίνο το 1938 με τον Σίγκμουντ Φρόιντ οδήγησε στο σχεδιασμό αρκετών πορτρέτων. Είναι γνωστό ότι ο Νταλί και η Γκαλά θαύμαζαν πολύ τον πατέρα της ψυχανάλυσης.

Σε μια εποχή όπου η φασιστική ιδεολογία κυριαρχούσε στην Ισπανία με τον Φράνκο και τη Γερμανία με τον Χίτλερ, ο Νταλί εξέφρασε τον ενθουσιασμό του και για τους δύο, πιθανότατα λόγω του κυριαρχικού ρόλου που είχε κατά την παιδική του ηλικία, ή λόγω της ικανοποίησης που αισθανόταν να προκαλεί τον κόσμο. Για τον Φράνκο είχε πει ότι ήταν ο μόνος έξυπνος πολιτικός, ενώ τον Χίτλερ τον εικόνισε σε αρκετούς πίνακες, άλλοτε έμμεσα και άλλοτε άμεσα, όπως στο Αίνιγμα του Χίτλερ (1937). Ένα από τα πιο αινιγματικά σύμβολα που χρησιμοποιούσε ο Νταλί για να αναπαραστήσει τον ενθουσιασμό αυτό ήταν το τηλέφωνο. Επιπροσθέτως, σε πίνακες όπως η Παραλία με Τηλέφωνο (1938), φαίνεται ότι είχε προβλέψει τον επερχόμενο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, πιθανότατα επηρεασμένος από τον ισπανικό εμφύλιο, τον οποίο είχε ζωγραφίσει στη Μαλακή Κατασκευή με Μαγειρεμένα Φασόλια: Προαίσθημα για τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο (1936).

Οι αντιπαραθέσεις του Νταλί με τους σουρεαλιστές και ιδιαίτερα τον Μπρετόν για τις μοναρχικές και αναρχικές του απόψεις, οδήγησαν τελικά στην επίσημη εκδίωξή του από την ομάδα του Παρισιού. Σε ένα είδος άτυπης δίκης που έγινε, ο Νταλί εμφανίστηκε φορώντας πουλόβερ και κασκόλ, προσποιούμενος τον βαριά άρρωστο. Κάθε λίγο έβαζε θερμόμετρο και άλλαζε κάλτσες, υποστηρίζοντας τελικά ότι ήταν απολιτικός και ζωγράφιζε απλώς όσα ονειρευόταν, χωρίς ηθική κρίση. Τελικά, καταδικάστηκε για αντίθεση στους σκοπούς που είχαν τεθεί από την ομάδα, και αποβλήθηκε από αυτήν.

Το 1940, οι Νταλί έφυγαν από τη Γαλλία μόλις μερικές εβδομάδες πριν τη ναζιστική εισβολή για να καταφύγουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, με έξοδα του Πικάσο. Ο Νταλί έφερε μαζί του αρκετούς πίνακες και δημιούργησε πολύ περισσότερους αφού έφτασε εκεί. Όλως περιέργως, παρά τη συμπάθεια που είχε εκφράσει για τον Χίτλερ, οι ναζιστικές δυνάμεις κατέστρεψαν τα περισσότερα έργα του.

Η Κλασική Περίοδος (1941 - 1989)

Όταν οι ειδικοί μιλούν για την «κλασική περίοδο» του Νταλί, εννοούν ότι άρχισε να ασχολείται με μεγάλα θέματα της δυτικής παράδοσης. Στις αρχές του 1941, η Γκαλά κατάφερε να πείσει τον Νταλί ότι όσα είχε καταφέρει μέχρι τότε δεν είχαν καμία σημασία μπροστά στη δόξα που επρόκειτο να αποκτήσει αργότερα. Αποδείχτηκε ότι είχε δίκιο, αλλά πρέπει να σημειωθεί ότι ένας από τους κυριότερους λόγους της επιτυχίας του ήταν η ίδια η Γκαλά. Δεν έπαψε ποτέ να τον συμβουλεύει για το πώς να συμπεριφέρεται στην καλλιτεχνική κοινότητα, ιδιαίτερα, μάλιστα, όταν βρίσκονταν στην Αμερική κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1940.

Οι εκθέσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος, ήταν κάτι παραπάνω από επιτυχημένες, καθώς οι Αμερικανοί τον λάτρεψαν. Με τη σειρά του, ο Νταλί και η Γκαλά λάτρευαν τα δολάρια, και ο Νταλί γρήγορα κατάλαβε ότι ένας πολύ εύκολος τρόπος για να βγάλει χρήματα ήταν να φτιάχνει πορτρέτα διαφόρων διασήμων και πλουσίων Αμερικανών.

Ο ίδιος αναμίχθηκε σε μια σειρά από καλλιτεχνικές ενέργειες, όπως το σχεδιασμό των κοστουμιών και σκηνικών διαφόρων μπαλέτων και θεατρικών έργων, καθώς και τη δημιουργία κοσμημάτων. Επιπλέον, διακόσμησε το διαμέρισμα της Έλενα Ρούμπινσταιν στη Νέα Υόρκη, και για το χώρο υποδοχής χρησιμοποίησε το πρόσωπο της Μέη Γουέστ.

Το 1942 εκδόθηκε η μυθιστορηματική αυτοβιογραφία Η μυστική ζωή του Σαλβαντόρ Νταλί, και αργότερα το μυθιστόρημά του Κρυμμένα Πρόσωπα. Τρία χρόνια αργότερα, ο Νταλί δούλεψε τις σκηνές με τα όνειρα της ταινίας Spellbound του Άλφρεντ Χίτσκοκ. Ο Χίτσκοκ δήλωσε ότι δεν ενδιαφερόταν για τη δημοτικότητα του Νταλί όταν ζήτησε να συνεργαστούν, αλλά επειδή ήθελε οι σκηνές των ονείρων να είναι ζωντανές και να ξεχωρίζουν.

Την ίδια χρονιά, η έκρηξη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα ενέπνευσε τον Νταλί και έγινε αφορμή να οικοδομήσει τον «Πυρηνικό Μυστικισμό». Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ο Νταλί ανέπτυξε ολοκληρωμένα τις αρχές της θεωρίας αυτής, τις οποίες κάποιος μπορεί να διαβάσει στο Απόκρυφο Μανιφέστο. Πρόκειται κυρίως για ένα εκλεκτικό μίγμα όλων των καλλιτεχνικών και φιλοσοφικών επιρροών του, καθώς και των φαινομενικά αντίθετων πόλων της επιστήμης και της θρησκείας. Κάποτε είπε ότι «η ατομική εποχή είναι πολύ χαρούμενη. Τίποτα δεν είναι πιο ζωηρό από τις εκρήξεις των ατόμων που συγκρούονται στην πυρηνική φυσική».

Ο Νταλί είχε επίσης δείξει ενδιαφέρον για την επιστήμη και τον τρόπο λειτουργίας του σύμπαντος. Υπέθεσε, μάλιστα, ότι η επιστήμη σύντομα θα εξηγούσε τη φύση της πραγματικότητας, και ότι η πρωταρχική βάση της ζωής θα αποδεικνυόταν ότι ήταν σπειροειδής. Πράγματι, όταν οι Κρικ και Γουάτσον ανακάλυψαν τη διπλή ελικοειδή φύση του μορίου του DNA το 1953, ο Νταλί δικαιώθηκε!

Τελικά ο Νταλί με τη Γκαλά επέστρεψαν στην Ισπανία το 1948. Τον επόμενο χρόνο ο καλλιτέχνης ζωγράφισε την Ατομική Λήδα (1949), ένα έργο για το οποίο ζήτησε τη βοήθεια ενός μαθηματικού. Την εποχή αυτή εμφανίζεται στο έργο του ο θρησκευτικός χαρακτήρας, και ασχολείται με θέματα εμπνευσμένα από τη χριστιανική παράδοση, όπως Ο Χριστός του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού (1951) και Ο Μυστικός Δείπνος (1955).

Την ίδια εποχή αρχίζει και η εμμονή του με ένα ακόμη σύμβολο: το κέρατο του ρινόκερου, που υπάρχει σε έργα όπως η Αποσύνθεση του Ρινόκερου (1954), Προσωπογραφία της Γκαλά με Ρινοκερικά Συμπτώματα (1954) και Ρινοκερική Ανατριχίλα (1956).

Ένας επίσης πολύ σημαντικός πίνακας του Νταλί είναι Η Ανακάλυψη της Αμερικής από το Χριστόφορο Κολόμβο, που ολοκληρώθηκε το 1959 και υπήρξε το πρώτο από μια σειρά μνημειωδών έργων που απεικόνιζαν ιστορικούς και ισπανικούς μύθους. Μεταξύ άλλων, βλέπουμε την Γκαλά πάνω σε ένα λάβαρο και τον Νταλί σκυμμένο να κρατάει ένα Εσταυρωμένο.

Από τη δεκαετία του 1960 και μετά, ο Νταλί αφιερώθηκε σε παλαιότερα δικά του θέματα και τεχνικές, που επανεξέτασε και επεξεργάστηκε εκ νέου. Το 1963 ζωγράφισε το Πορτρέτο του Νεκρού Αδερφού μου, ένα έργο που προαναγγέλει την ποπ αρτ, ενώ την επόμενη χρονιά είχε μια μεγάλη τιμή: να παρασημοφορηθεί με το Μεγάλο Σταυρό της Ισαβέλλας της Καθολικής. Στη συνέχεια δημοσιεύτηκε η συνέχεια της αυτοβιογραφίας του, το Ημερολόγιο μιας Ιδιοφυίας, το οποίο αρχίζει με ένα απόσπασμα του Φρόιντ: «Ήρωας είναι όποιος επαναστατεί ενάντια στην εξουσία του πατέρα του και θριαμβεύει έναντι αυτής.»

Από τα έργα που ζωγράφισε ο Νταλί σε αυτή την τελευταία περίοδο, το Ψάρεμα του Τόνου (1966-67) και ο Παραισθησιογενής Ταυρομάχος (1969-70) θεωρούνται ίσως τα μεγαλύτερα αριστουργήματα. Στο πρώτο έργο ο Νταλί συμπυκνώνει την καλλιτεχνική ωριμότητα σαράντα ετών, σε ένα συνδυασμό πολλών κινημάτων, όπως ο σουρεαλισμός, ο πουαντιλισμός, η ποπ άρτ, η όπ άρτ και η ψυχεδελική τέχνη. Στο δεύτερο έργο, από την άλλη μεριά, διακρίνουμε πολλές διονυσιακές φιγούρες.

Τη δεκαετία του 1970, ο Νταλί άρχισε να ενδιαφέρεται όλο και περισσότερο για την ολογραφία και ετοίμασε κάποιες σχετικές εκθέσεις έργων. Το 1974 εγκαινιάστηκε το Θέατρο-Μουσείο του στο Φιγκουέρες, ενώ δύο χρόνια αργότερα εκδόθηκαν οι Ανείπωτες Εξομολογήσεις του Σαλβαντόρ Νταλί.

Το Μάρτιο του 1982 έγιναν τα επίσημα εγκαίνια του Μουσείου «Σαλβαντόρ Νταλί» στο Σ. Πίτερσμπεργκ, στη Φλόριντα, το οποίο ιδρύθηκε από τους Μορς, ένα ζευγάρι αφοσιωμένο στη συλλογή έργων του Νταλί. Όμως λίγο αργότερα συνέβη ένα γεγονός που στοίχισε πολύ στον καλλιτέχνη: Η Γκαλά πέθανε στις 10 Ιουνίου στον πύργο του Πούμπολ, ο οποίος είχε επισκευαστεί ειδικά για να μένει εκείνη τα καλοκαίρια. Λέγεται, μάλιστα, ότι ο ίδιος ο Νταλί έπρεπε να έχει τη γραπτή άδεια της Γκαλά προκειμένου να την επισκεφτεί! Λίγες μέρες έπειτα από το θάνατό της, ένας απεσταλμένος της ισπανικής κυβέρνησης της Καταλανίας απονέμει στον Νταλί εκ μέρους του βασιλιά το υψηλότερο παράσημο του ισπανικού κράτους: το Μεγάλο Σταυρό του Τάγματος του Κάρλος ΙΙΙ.

Οι μεγάλες τιμές που προηγήθηκαν και που επρόκειτο να ακολουθήσουν, παρόλα αυτά, δεν μπορούσαν σε καμία περίπτωση να αναπληρώσουν την τρομερή απώλεια της συζύγου, μούσας, μάνατζερ και συνεργάτιδας του καλλιτέχνη. Ο Νταλί έμοιαζε να είναι ένα εγκαταλελειμμένο παιδί σε πολύ άσχημη σωματική και ψυχολογική κατάσταση, που άρχισε να πάσχει από βαθιά κατάθλιψη. Από εκείνη τη στιγμή, ο Νταλί κλείστηκε στον πύργο και δε δεχόταν να δει ή να ακούσει κανέναν. Έλεγε ότι δεν ήθελε να ζωγραφίσει, ότι ήθελε να αυτοκτονήσει, να ξυρίσει το μουστάκι του και γενικά απέρριπτε όλα όσα είχε χτίσει τόσα χρόνια.

Τον επόμενο χρόνο δημιουργήθηκε το άρωμα «Νταλί», καθώς και ο τελευταίος του πίνακας, με τίτλο Η Ψαλιδωτή Ουρά (1983).

Το 1984 ιδρύθηκε το Ίδρυμα «Γκαλά-Σαλβαντόρ Νταλί» στο Φιγκουέρες, ενώ ο 80χρονος, πλέον, Νταλί, έπαθε σοβαρά εγκαύματα από μια πυρκαγιά που ξέσπασε στο δωμάτιό του στο Πούμπολ, οπότε χρειάστηκε να εγχειριστεί. Έπειτα από αυτό το ατυχές συμβάν απομονώθηκε στο Τόρρε Γκαλάτεα, που γειτονεύει με το μουσείο του στο Φιγκουέρες. Η υγεία του ολοένα και χειροτέρευε με τον καιρό, ενώ αργότερα αναγκαστικά του τοποθετήθηκε βηματοδότης. Επιπλέον, μέχρι το θάνατό του τρεφόταν με τη βοήθεια ενός μικρού σωλήνα που τοποθετήθηκε στη μύτη του, ενώ η φωνή του εξασθένισε σε μεγάλο βαθμό.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του Νταλί, αποκαλύφθηκαν πολλά πλαστά έργα και κυρίως λιθογραφίες. Ο ίδιος φαίνεται να ενθάρρυνε, άθελά του, αυτές τις απάτες, καθώς υπέγραφε λευκά χαρτιά με μεγάλη ευκολία. Χρησιμοποιούσε, μάλιστα, τα «παλμογράμματα» για να υπογράψει, έτσι ώστε όποιος δεχόταν αυτόγραφο μπορούσε να μετρήσει το βαθμό συμβατότητάς του με τον καλλιτέχνη!

Κριτική

Ο σουρεαλισμός σίγουρα ταίριαζε στο Νταλί, καθώς ήταν το πιο ανατρεπτικό καλλιτεχνικό κίνημα, και έπαιξε σπουδαίο ρόλο στον τρόπο που έβλεπε και ζωγράφιζε τα πράγματα. Οι Σουρεαλιστές επιθυμούσαν μέσα από μια βουτιά στο ασυνείδητο να δημιουργήσουν κάτι πιο πραγματικό από την ίδια την πραγματικότητα, κάτι με μεγαλύτερη σημασία δηλαδή από ένα απλό αντίγραφο εκείνων που βλέπουμε. Πίνακες, όμως, όπως η Αγορά Σκλάβων με Αόρατο Μπούστο του Βολτέρου (1940), δείχνουν ότι ξεπέρασε ακόμη και αυτή την επιρροή.

Ο ζωγράφος προσπάθησε να μιμηθεί τη μαγική σύγχυση της πραγματικότητας και του ονείρου, καθώς στα όνειρα έχουμε συχνά την αίσθηση ότι πολλά πράγματα συγχωνεύονται μεταξύ τους. Στην περίπτωσή του, μάλιστα, προκαλεί μεγάλη έκπληξη η ακρίβεια με την οποία ζωγραφίζει τις λεπτομέρειες. Ο ζωγράφος ήταν αυθεντία στην παραστατική τεχνική και χρησιμοποιούσε ένα μικρό μεγεθυντικό φακό για τις λεπτομέρειες.

Ενώ οι Σουρεαλιστές χρησιμοποιούσαν κυρίως τον αυτοματισμό, ο Νταλί χρησιμοποίησε την παρανοϊκή-κριτική μέθοδο για να μπει σε εναλλακτικά επίπεδα πραγματικότητας, όπου οι αντιλήψεις του για τα πράγματα ήταν σαφώς διαφορετικές από την καθημερινή πραγματικότητα. Πρόκειται για έναν τρόπο πρόσληψης της πραγματικότητας που ανέπτυξε ο ίδιος και όρισε ως "παράλογη γνώση" που βασίζεται σε ένα "παραλήρημα ερμηνείας". Πιο απλά, ο καλλιτέχνης μέσω αυτής της διαδικασίας έβρισκε νέους και μοναδικούς τρόπους για να δει τον κόσμο γύρω του και να αντιληφθεί πολλαπλές εικόνες μέσα στο ίδιο περιβάλλον. Παρόλο που ο Νταλί αντιμετώπιζε διάφορα ψυχολογικά προβλήματα, οι παραισθήσεις του δεν τον κυρίευσαν, εφόσον, ως ένας ζωγράφος εκπληκτικών ικανοτήτων, μπορούσε να τις αναπαράγει στους καμβάδες.

Ένα από τα πράγματα που έχουν, επίσης, μεγάλο ενδιαφέρον είναι, όπως έγραψε ο Μισέλ Ντέον, ότι «ο Νταλί είναι ένας άνθρωπος ακούραστης επιστημονικής περιέργειας. Κάθε ανακάλυψη και εφεύρεση εισάγεται στο έργο του, και επανεμφανίζεται εκεί με ελάχιστα αλλαγμένη μορφή.»

Αναμφισβήτητα, το πρόσωπο το οποίο άσκησε τη μεγαλύτερη επιρροή στον Νταλί υπήρξε η Γκαλά. Όπως γράφει ένας βιογράφος του Νταλί, ο Ian Gibson στο βιβλίο Η Επαίσχυντη Ζωή του Σαλβαντόρ Νταλί[2], «χωρίς την Γκαλά η ζωή του Σαλβαντόρ θα ήταν σίγουρα μια άλλη και ίσως ωραιότερη ιστορία». Η Γκαλά, κατά πολλούς, κατέστρεψε τον Νταλί με την υπερβολική της αγάπη για το χρήμα, τη φιλοδοξία και την ακόρεστη σεξουαλική δίψα της, την οποία ικανοποιούσε με διάφορους νεαρούς. Ο Νταλί πώς αντιδρούσε σε όλα αυτά; Αναπτύσσοντας ολοένα και περισσότερο τις μαζοχιστικές τάσεις του, αλλά κάποτε οργισμένος για τη σχέση της 87χρονης(!) Γκαλά με τον Τζεφ Φένχολντ την ξυλοκόπησε τόσο άγρια που την έστειλε στο νοσοκομείο.

Ωστόσο, υπάρχει και η αντίθετη άποψη: ότι, δηλαδή, η Γκαλά ήταν εκείνη που «έφτιαξε» τον Νταλί. Η ;;;, φίλη του Νταλί επί σειρά ετών, για παράδειγμα, εξέφρασε την άποψη ότι δε συμφωνεί με τα όσα άσχημα λέγονται για την Γκαλά. Ίσως αργότερα ο Νταλί έγινε πολύ εμπορικός εξαιτίας της, όμως αρχικά του ήταν απαραίτητη, ώστε να τον καθοδηγήσει και να τον βοηθήσει να βρει το δρόμο του.

Παρόλο που ο ίδιος δεν υπήρξε στην πραγματικότητα παράφρων ή παρανοϊκός όπως πιστεύουν πολλοί, μπορούσε να έρθει σε μια παρανοειδή κατάσταση, χωρίς τη χρήση ναρκωτικών, και όταν επέστρεφε στην «κανονική» κατάσταση ζωγράφιζε αυτά που πριν είχε δει και οραματιστεί.

Η τέχνη και η προσωπικότητα του ζωγράφου είναι από τις πιο πολυσυζητημένες όλων των εποχών. Οι υμνητές του τον θεωρούν ως το μεγαλύτερο ζωγράφο των νεώτερων χρόνων, ενώ οι επικριτές του τον αποκαλούν τσαρλατάνο. Ο Νταλί ποτέ δεν ασχολήθηκε με τους χαρακτηρισμούς των άλλων για το πρόσωπό του. Αντίθετα, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του καταλόγιζε στον εαυτό του διάφορα επίθετα, άλλοτε μεγαλειώδη και άλλοτε υποτιμητικά. Ίσως τελικά ο ίδιος να περιέγραψε καλύτερα από όλους τον εαυτό του με τη λακωνική δήλωση «είμαι ένας εκκεντρικός εγωκεντρικός». Ή, τουλάχιστον, αυτό ήθελε να δείχνει ότι είναι.

Ο Νταλί κατηγορήθηκε, επίσης, ότι ήταν πολύ εμπορικός, λόγω της λατρείας του για το χρήμα. Στην πραγματικότητα, όμως, στόχος του ήταν η δόξα, που ανοίγει όλες τις πόρτες. Όποια και να ήταν η κινητήρια δύναμή του, όμως, ο Νταλί αποτελεί αναμφισβήτητα ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία της παγκόσμιας Τέχνης, που επηρέασε και θα συνεχίσει να επηρεάζει σε όλους τους τομείς με την προσωπικότητα, το έργο και τη σκέψη του το δυτικό πολιτισμό.

Δηλώσεις

Πολλές από τις δηλώσεις που έκανε ο Νταλί κατά καιρούς, έχουν μείνει στην ιστορία για την προκλητικότητα, την αντιφατικότητα αλλά και την ευφυία τους. Ιδού μερικές από αυτές:

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω γεύομαι μια εξαιρετική χαρά - τη χαρά του να είμαι ο Σαλβαντόρ Νταλί - και αναρωτιέμαι με έκσταση τι θαυμάσια πράγματα πρόκειται να κατορθώσει σήμερα αυτός ο Σαλβαντόρ Νταλί.

Για να πω την αλήθεια, δεν είμαι παρά ένα αυτόματο που καταγράφει χωρίς να κρίνει και με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια, τις υπαγορεύσεις του υποσυνειδήτου μου...

Η μόνη διαφορά ανάμεσα σε μένα και έναν τρελό, είναι ότι εγώ δεν είμαι τρελός!

Η διαφορά ανάμεσα στους Σουρεαλιστές και μένα είναι ότι εγώ είμαι Σουρεαλιστής!

Ο σουρεαλισμός είμαι εγώ!

Τα πιο σημαντικά πράγματα που μπορεί να συμβούν σε κάθε ζωγράφο της εποχής μας είναι αυτά: 1) Να είσαι Ισπανός. 2) Να λέγεσαι Γκαλά Σαλβαντόρ Νταλί.

Αγαπώ τη Γκαλά περισσότερο από τη μητέρα μου, περισσότερο από τον πατέρα μου, περισσότερο από τον Πικάσο και ακόμη περισσότερο από το χρήμα.

Στη Γκαλά οφείλω πάνω από όλα την πεποίθηση ότι δεν είμαι τόσο μέτριος όσο νόμιζα.
Είμαι κακός ζωγράφος. Η ευφυία μου με εμποδίζει να γίνω καλός ζωγράφος. Οι καλοί ζωγράφοι είναι σχετικά ηλίθιοι. Αν ποτέ έκανα έναν πίνακα τόσο καλό όσο αυτοί των Βελάσκεθ, Βερμέερ ή Ραφαήλ, θα πέθαινα μέσα σε μια βδομάδα. Προτιμώ να ζωγραφίζω άσχημα και να ζήσω περισσότερο.

Το γεγονός ότι και εγώ ο ίδιος δεν καταλαβαίνω τι σημαίνουν οι πίνακές μου ενώ τους ζωγραφίζω δε συνεπάγεται ότι δε σημαίνουν τίποτα.

Στην ηλικία των έξι ήθελα να γίνω μάγειρας. Στα εφτά ήθελα να γίνω Ναπολέων. Και η φιλοδοξία μου μεγαλώνει σταθερά από τότε.

Όπως εκπλήσσομαι που ένας τραπεζικός υπάλληλος δεν τρώει ποτέ μια επιταγή, έτσι εκπλήσσομαι και που κανένας ζωγράφος πριν από εμένα δε σκέφθηκε ποτέ να ζωγραφίσει ένα μαλακό ρολόι.

Η διαφορά ανάμεσα στις ψεύτικες αναμνήσεις και τις πραγματικές είναι η ίδια με τα κοσμήματα: πάντα τα ψεύτικα φαίνονται τα πιο αληθινά, τα πιο ευφυή.
Όσοι δε θέλουν να μιμηθούν τίποτα, δεν παράγουν τίποτα.

Τα λάθη έχουν σχεδόν πάντα μια ιερή φύση. Ποτέ μην προσπαθείς να τα διορθώσεις. Αντιθέτως: εκλογίκευσέ τα, κατανόησέ τα thoroughly. Ύστερα από αυτό, θα μπορείς να τα εξιδανικεύσεις.

Μη φοβάστε την τελειότητα - ποτέ δε θα τη φτάσετε.

Πηγές

ΒΙΒΛΙΑ

De Liano, Ignacio Gomez. (1992). Νταλί. Εκδόσεις Γκοβόστη.
Descharnes, Robert & Neret, Gilles. (1998). Dali. Taschen.
Gombrich, E. H. (1994). Ιστορία της Τέχνης. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Διάφοροι. (1991). Gardner´s Art through the Ages. Ninth Edition, Brace Jovanovich College Publishers.

ΑΡΘΡΑ

Αρφάρα, Κάτια. (1996, 15 Δεκεμβρίου). «Μια προδομένη φιλία.» ΤΟ ΒΗΜΑ τομέας Το άλλο Βήμα, σ. 8
Τυρος, Ανδρέας. (1999, 4 Ιανουαρίου). «Πώς η Γκαλά κατέστρεψε το Νταλί». ΕΞΟΥΣΙΑ τομέας Τέμπο, σ. 63
«Εκκεντρικότητες» (1997, 9 Νοεμβρίου). ΤΟ ΒΗΜΑ ένθετο Βιβλία, σ. 2

ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

Greenwood, Gillian (Series Editor). Salvador Dali. BBC - για την Ελλάδα ΕΤ1.

ΙΝΤΕΡΝΕΤ

http://members.xoom.com/_XOOM/Daliweb/html/noframes/bio.htm
http://www.bemorecreative.com/one/88
http://daliweb.com/index.htm

____________________________

[1] "Μια προδομένη φιλία", ΤΟ ΒΗΜΑ

[2] "Εκκεντρικότητες", ΤΟ ΒΗΜΑ

Gallery